Panna na niedźwiedziu

Każdy z nas ma swoją ulubioną opowieść – niezależnie od tego czy to „Czerwony Kapturek” z dzieciństwa czy opowieść o taaaaakim sumie wujka Wojtka. Ale oprócz tych ukochanych historii, które powtarzaliśmy z uporem maniaka przy każdej możliwej okazji, mamy też dziesiątki innych opowiastek, które siedzą poupychane w zakamarkach umysłu.

Dziś w nocy mój mózg urządził sobie takie wietrzenie magazynu i zamiast spać, przypominałam sobie różne wierszyki i legendy, które kiedyś wpadły mi do głowy. Jedną z nich jest historia herbu Rawicz.

Symbole fascynują mnie od chwili, gdy po raz pierwszy sięgnęłam po przygody Pana Samochodzika. Niby wszystko mamy na wierzchu, ale jednocześnie ukryte dla niewtajemniczonych.

PRL wyrugował z nas tradycję ziemiańską i niewiele osób zna historię swoich rodzin z czasów przedwojennych. Pewnie, nie każdy w tym kraju był szlachcicem, ale myślę, że wiele osób nie zdaje sobie sprawy z bogactwa własnych korzeni. Czasem przy okazji większych rodzinnych imprez wspomni się o herbie, albo że „pradziadek miał swoją ławkę w kościele” – ale w szczegóły czy to było po prostu ulubione miejsce czy ławka kolektorska, to już się nie wchodzi.

Może właśnie dlatego heraldyka ciekawi mnie tak bardzo. Weźmy takiego Aleksandra Głowackiego, alias Bolesław Prus – wziął sobie pseudonim od nazwy własnego herbu. Albo tarcza czerwona, a w jej polu skrzyżowane trzy złote kopie. Według legendy w bitwie pod Płowcami Florian Szary został raniony nimi, gdy bronił króla Władysława Łokietka. Następnego dnia król objeżdżał pole bitwy, znalazł dogorywającego rycerza, który upychał na powrót swoje wnętrzności w jamie brzusznej. Medycy przywrócili go do zdrowia, a król nadał mu herb (w opisanym wyżej kształcie) o jakże wdzięcznej nazwie: Jelita. Historia jest wspaniałym galimatiasem.

Wróćmy jednak do herbu Rawicz, albo jak to mówią: panna na niedźwiedziu.

Herb Rawicz / fot. Wikipedia

Jego korzenie sięgają początków naszej państwowości, bo według legendy ową panną była Klotylda – prawnuczka Mieszka I* i córka Kanuta Wielkiego. Po śmierci ojca obowiązek odpowiedniego uposażenia siostry spadł na nowego króla, Swena. Gdy o rękę królewny zaczęli starać się coraz to nowi kandydaci, a widmo odpływu skarbów coraz wyraźniej rysowało się na horyzoncie, doradcy poradzili królowi, by złożył siostrę w ofierze czarnemu niedźwiedziowi, żyjącemu w jaskini pod Londynem.

Jak to jednak w bajkach bywa, Klotylda była piękna, niewinna i tak dobra, że niedźwiedź nie tylko jej nie pożarł, ale jeszcze dał się jej dosiąść i odwiózł ją prosto na zamek. Brat był przerażony, razem z nim cały dwór. Nastąpiły podniosłe przeprosiny i królewna wyszła za mąż za lotaryńskiego księcia. Żyli długo i szczęśliwie, doczekali się siedmiu synów, a ci z kolei rozprzestrzenili się po całej Europie. Dwóch braci osiadło w Polsce, w pobliżu Rawy i na pamiątkę cudownego ocalenia matki wymalowali sobie w herbie pannę na niedźwiedziu.

Niestety, historia ciutkę się rozjeżdża, bo Kanut Wielki faktycznie zostawił po sobie trzech synów i córkę, ale Kunegundę, a nie Klotyldę. W dodatku wyszła za mąż za Henryka Bawarskiego, a nie bliżej nieokreślonego księcia Lotaryngii. I na koniec – urodziła tylko jedną córkę, Beatrycze, późniejszą opatkę w Kwedlinburgu. 

Jeśli chodzi o synów Kanuta to też sprawa jest dość zawiła: było ich trzech, w każdym z nich inna krew. No dobra – 2:1, ale mocno utrudnia to połapanie się w tych zawiłościach. Zwłaszcza, że wspomniany z imienia Swen był królem Norwegii, a jego rodzonym bratem był Harold Zajęcza Stopa – król Anglii. Po jego śmierci tron objął przyrodni brat Knut Surowy i to właśnie on miał siostrę…

Prawdą jest natomiast to, że Rawicz to bardzo stary herb – wspominał o nim już Długosz, w połowie XV wieku. Uważał, że noszą go potomkowie czeskiego rodu Wrszowców, osiadłych w Polsce w XII w. Wiemy też, że na mocy unii horodelskiej z 1413 r., bojarzy litewscy zostali adoptowani do rodziny herbowej.

Czy to nie jest niesamowite? Dotykamy tylko jednego maleńkiego wątku, a on się rozwija, jak nić Ariadny i coraz bardziej wciąga nas w zawiłości dziejów. Ile rzeczy poginęło w labiryncie zapomnienia. Pamięć ludzka to niesamowity nośnik, ale gdy zabraknie osób, które chcą mówić i tych, które chcą słuchać, opowieść umiera.

Historia jest jak monumentalny obraz – pod każdym kątem dostrzegamy co innego. Jedni skupiają się na ogólnej kompozycji, inni na detalach. Zapamiętujemy i filtrujemy przez pryzmat swoich doświadczeń i wyobrażeń. Może nie uzurpujemy sobie praw do dosiadania niedźwiedzi, ale chyba każdy z nas tworzy własne legendy.

Mam w sobie całe mnóstwo opowieści: zasłyszanych, przeczytanych, przeżytych i wymyślonych. Tych, które są moje i tych, które przekazano mi depozycie pamięci. To skarbiec, do którego lubię zaglądać. Może niekoniecznie w środku nocy, gdy z liczenia baranów wychodzi arka Noego. Albo, co gorsza, dzikie pląsy u króla Juliana. 

A wy macie swoje ulubione historie?

Medeine, litewska bogini lasów i natury. Prawda, że jest tu bardzo na miejscu? / fot. Nika

*Nasz pierwszy władca miał córkę, która niesłusznie ginie w mrokach zapomnienia – Świętosława, znana raczej jako Sygryda Storråda to prawdziwa matka i żona królów. A przede wszystkim niesamowita kobieta. Królowa Danii, Norwegii, Szwecji i Anglii. Gwoli ścisłości trzeba zaznaczyć, że historycy kłócą się o jej pochodzenie. Najpopularniejsza wersja głosi, że to córka Mieszka I i nieznanej z imienia żony, chociaż niektóre źródła sugerują, że była siostrą Bolesława Chrobrego. Orędownikiem tej tezy był m.in. Thietmar z Merseburga. Inni kronikarze twierdzili, że Sygryda była córka szwedzkiego wodza Skagula Tostea. Jej przydomek oznaczał dumną, ale dlaczego, to już przekonajcie się sami :) 

Btw, Świętosława jest też bohaterką cyklu „Harda” Elżbiety Cherezińskiej. Polecam ;)